Prens Kantemir’in Kaleminden Osmanlı Müziği “ Kantemiroğlu’nun 300. Vefat Yılı Anısına”

Prens Kantemir’in Kaleminden Osmanlı Müziği “ Kantemiroğlu’nun 300. Vefat Yılı Anısına” 

Dimitri Cantemir günümüzde Romanya sınırları içinde bulunan, Osmanlı İmparatorluğu’nun imtiyazlı eyaletlerinden biri olan Boğdan’da Voyvoda Constantin Cantemir’in oğlu olarak 1673 yılında doğmuştur.

Prens Dimitri Cantemir veya İstanbul’da bilinen adı ile Kantemiroğlu, Osmanlı ile Boğdan’ın yaptığı anlaşma neticesi ile hayatı boyunca birincisi 1687 yılı olmak üzere üç defa rehin olarak İstanbul’a gelmiş ve bu şehirde toplam olarak yirmi iki yıl kalmıştır.

Daha çocukluğundan itibaren iyi bir eğitim görmüş olan Yunanca, Latince ve Slovence bilen, ilk müzik derslerini Bizans müziğinin önemli ismi Gritli Yeremia Khavellas’tan alan Kantemiroğlu II. Sultan Süleyman devrine rastlayan 1687-1691 yılları arasındaki bu dört sene boyunca Enderun’a girmiş Türkçe, Farsça, Arapça eğitimi yanında Sadi Efendi’den matematik, Kasımpaşa’lı Koca Osman’ın talebeleri Rum asıllı mühtedi Kemani Ahmed ve Fenerli Rum olan Tanburi Angeli’den müzik dersleri almış ayrıca Büyük Okul adı ile bilinen Ortodoks Patrikhane Akademi’sine devam ederek filozof Aleksander Mavrokordatos ve Kudüs Patriği coğrafyacı Hirisantos Notaras, Arta Başpiskoposu Meletius ile Grek kültürü üzerine çalışmıştır.

İstanbul’da Fener’de Sancaktar Yokuşu’da Boğdan Sarayı olarak bilinen evde oturan bir ara Ortaköy’de Yusuf Efendi’nin yalısını satın alan yazları burada oturup ancak daha sonra yalıyı eski sahibine geri veren Kantemiroğlu İstanbul’da bulunduğu toplam yirmi iki yıllık süre boyunca yabancı elçiler, saraydaki önemli kişiler, Nakkaş Levni Çelebi, Es’ad Efendi, Râmi Mehmed Paşa gibi o günün önde gelen şahsiyetleri ile beraber olmuş, şehirdeki diğer şairler, müzisyenlerle dostluklar kurmuş hatta Avrupa’nın en eski ve önemli üniversitelerinden olan Padova Üniversitesi ile çeşitli konularda temasa geçmiştir.

Kantemiroğlu öğrencilerinden Hazîne-i Hümâyûn Kethüdası İsmail Efendi ve yardımcısı Latîf Çelebi’nin isteği üzerine 1700 ün başlarında yazıp Sultan III. Ahmed’e hediye ettiği ve Kantemiroğlu Edvarı olarak bilinen meşhur edvarının ismi “Kitabü İlmi’lmusıki ala vechi’l hurufat”tır. Yani günümüz lisanı ile edvarın ismi “Musıkiyi harflerle tesbit ve icra ilminin kitabı” dır.

Kantemiroğlu bu Edvar hakkında Çar Pedro’nun ricası ile kaleme aldığı Curanus veya Rusya’da yayınlandığı kısa adı ile Sistima olan kitabında şunları söylemektedir; “Konstantinopol’deyken Türkçe bir kitap meydana getirerek musıkiyi çok seven ve iyi bilen Sultan Ahmed’e adadım. Kitapta belli hükümlere ve sıkı kurallara bağlı olarak bütün bir musıki sanatına uygulanabilecek nazari çerçevede açıklayıcı bilgiler verdim. Daha elverişli bir kullanım ve pratik bir uygulama için notaları Arap harfleriyle yazdım, musıki nazariyatını açıkça izah ederek, kitabı uygun bir biçimde tamamladım. Öyle ki Türklerin kendileri bile hem nazari hem de ameli musıkinin artık daha kolay ve anlaşılır olduğunu söylüyorlar”.

İki bölümden meydana gelen Kitabu'l-İlmu'l-Musiki alâ vechi'l-Hurufat’ın birinci kısmında nazari bilgiler, ikinci kısmında ise Kantemiroğlu’nun Arap alfabesinindin faydalanarak icat ettiği nota sistemi ile yazdığı kendi zamanında ve daha önceki yıllarda İstanbul’da icra edilen 353 saz eseri vardır.

Kitabu'l-İlmu'l-Musiki alâ vechi'l-Hurufat bir şekilde 1900 başlarında sahaf Abdurrahman Efendi’nin eline geçmiş, Hüseyin Sadeddin Arel beş Osmanlı altını vererek Edvar’ı satın almış ve 1910-13 yıllarında Şehbal Dergisi’nin 66-85 arası yayınlanan sayılarında nazari kısımdan bazı bilgiler ile az sayıdaki notayı günümüz notasına çevirmeden aynen yayınlamıştır. Arel’de bulunan nüsha halen İstanbul Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsündedir.

Kantemiroğlu’nun vefat tarihi 1723’tür yani 2023 senesi Kantemiroğlu’nun 300. vefat senesidir. Bu sebeple hazırlanan “Prens Kantemir’in Kaleminden Osmanlı Müziği” başlıklı projede Kantemiroğlu Edvarından yani Ki-tabu'l-İlmu'l-Musiki alâ vechi'l-Hurufat’tan seçilen saz eserleri seslendirilecektir.

Tanburda Hakan Talu, udda Bilen Işıktaş, kanunda Serkan Mesut Halili, neyde Ali Tüfekçi ve misafir sanatçıların eşlik edeceği konser 10 Ocak Salı günü Mavi salonda değerli müzikseverlerle buluşacaktır…

Konser Sanatçıları:

Tanbur: Hakan Talu 

Kanun: Serkan Mesut Halili

Ud: Bilen Işıktaş

Ney; Ali Tüfekçi